Ο Έξαρχος είναι οικισμός του νομού Φθιώτιδας. Το χωριό σύμφωνα με την απογραφή του 2001 έχει 925 κατοίκους οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι γεωργοί, ασχολούμενοι κυρίως με την καλλιέργεια δημητριακών και βαμβακιού.

Δ. δ. Εξάρχου

Το Δημοτικό διαμέρισμα Εξάρχου Φθιώτιδας απέχει 18 χλμ από την Αταλάντη. Με την εφαρμογή του Νόμου συνένωσης Δήμων και Κοινοτήτων "Καποδίστριας" (2539/97), αποτελεί Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Αταλάντης. Ο Έξαρχος είναι ο τρίτος πληθυσμιακά οικισμός του Δήμου, αν και ο πληθυσμός του πλησιάζει τους 1.000 κατοίκους. Έχει εξελιχθεί σ' ένα σύγχρονο χωριό, χτισμένο στους πρόποδες του όρους “Χλωμό”. Έχει δημοτικό σχολείο, νηπιαγωγείο, ταχυδρομείο, αγροτικό συνεταιρισμό, αθλητικούς συλλόγους, γήπεδα, αγροτικό ιατρείο και Κ.Α.Π.Η. Βρίσκεται σε απόσταση 18 χλμ νοτιοδυτικά της Αταλάντης. Ο δρόμος που συνδέει τον Έξαρχο με την Αταλάντη είναι ο πρωτεύον επαρχιακός δρόμος προς Καλαπόδι, με τη διαφορά ότι λίγο πριν από το Καλαπόδι υπάρχει διακλάδωση προς νότο που καταλήγει στον Έξαρχο. Το χωριό βρίσκεται σε οροπέδιο ύψους 360 περίπου μέτρων και περιβάλλεται από το όρος ‘’Χλωμό’’ προς βορρά και από τις κορυφές ‘’Κάστρο’’ δυτικά (431 μ), ‘’Μακρυορράχη’’ νότια (507 μ) και ‘’Μισοβούνι’’ ανατολικά (512 μ). Ο Έξαρχος μπορεί να χαρακτηριστεί ως ημιορεινός οικισμός. Το ανάγλυφο του εδάφους έχει προσδώσει στον οικισμό ακανόνιστο σχήμα που ακολουθεί το ανάγλυφο. Το κέντρο του οικισμού αποτελείται από μία όμορφη πλατεία σε επίπεδα όπου βλέπει κανείς και την μεγάλη εκκλησία του χωριού. Η ευρύτερη περιοχή του χωριού αποτελείται κυρίως από γεωργικές εκτάσεις. Ένα σημαντικό ρέμα διασχίζει το χωριό από βορειοανατολικά προς νοτιοδυτικά. Μορφολογικά, οι κατοικίες είναι χαρακτηριστικές των περισσότερων ορεινών ελληνικών χωριών. Με εξαίρεση μερικά λιθόκτιστα σπίτια με αυθεντικά κατασκευαστικά στοιχεία, αποτελούν ομοιογενές παραδοσιακό σύνολο.

Το γραφικό χωριό του Εξάρχου με τους φιλόξενους κατοίκους και τα όμορφα πανηγύρια, είναι γνωστό στην ευρύτερη περιοχή και όχι μόνο ως "το μικρό Παρίσι".

Στον Έξαρχο υπάρχει αγροτικός ιατρός που επισκέπτεται μία φορά την εβδομάδα το χωριό. Διαθέτει επίσης τράπεζα αίματος με τακτικές αιμοληψίες από ειδικές κινητές ιατρικές μονάδες. Τα περισσότερα καταστήματα του Εξάρχου βρίσκονται στην κεντρική πλατεία και στους δρόμους που καταλήγουν σ’ αυτή. Διαθέτει δύο super market, οκτώ cafe, bar και τρεις ταβέρνες. Σπουδαίος κυνηγότοπος, πέρδικας, λαγού, μπεκάτσας, φάσσας στα ορεινά και αναγνωρισμένο πέρασμα αποδημητικών πουλιών, ορτυκιού, πάπιας, τρυγονιού και τσίχλας στα πεδινά και τις εκβολές των ποταμών συγκεντρώνει όλες τις εποχές τις προτιμήσεις κυνηγών από πολλά μέρη της πατρίδας μας.

Τοπικά έθιμα και εκδηλώσεις

Ενδιαφέρουσες καρναβαλικές εκδηλώσεις υπάρχουν τις απόκριες με λαϊκά δρώμενα που βασίζονται σε επίκαιρα κυρίως θέματα. Επίσης, τους καλοκαιρινούς μήνες κυρίως διοργανώνονται από τον πολιτιστικό σύλλογο Εξάρχου θεατρικές παραστάσεις καθώς και χορευτικές βραδιές με ζωντανή μουσική και χορευτικούς συλλόγους απ’ όλα τα μέρη της Ελλάδας. Το πανηγύρι του χωριού γίνεται στις 10 Μαΐου. Την ημέρα αυτή γιορτάζει και το Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου στα Καμπιά.

Στην περιοχή του Εξάρχου υπάρχουν 9 ιεροί ναοί και εξωκλήσια: Αγ. Νικόλαος (περίφημος ναός με εξαιρετικές τοιχογραφίες του 12ου αι. έξω από τον οικισμό που λειτουργεί την Κυριακή του Θωμά), Αγ. Γεώργιος στην κεντρική πλατεία του χωριού, Αγ. Ιωάννης βόρεια του οικισμού, Παναγία βόρεια της κεντρικής πλατείας, Παναγία η μνήμη της οποίας είναι την Παρασκευή μετά το Πάσχα (Ζωοδόχου Πηγής), Μεταμόρφωση του Σωτήρος, Αγ. Ταξιάρχες, Αγ. Γεώργιος και Αγ. Αθανάσιος. Σε όλα τα εξωκλήσια πλήθος κόσμου συγκεντρώνεται, για να τιμήσει την μνήμη των Αγίων, όπου προσφέρεται φαγητό και άφθονη οινοποσία.

 Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό διαθέτει πλούσια αρχαία ιστορία και έχει διαρκή παρουσία από την προϊστορική εποχή έως σήμερα. Στην αρχαιότητα η περιοχή υπάγονταν στην Φωκίδα. Βορειοδυτικά του σημερινού χωριού τοποθετείται μια από τις αρχαιότερες και σημαντικότερες πόλεις της Φωκίδας, η Αβαί. Η πόλη, ιδρύθηκε κατά τη παράδοση, από αποίκους που ήρθαν από το Άργος με τον Άβαντα, γιο του Λυγκέα και της Υπερμήστρας της Δαναού. Η πόλη διέθετε ναούς, θέατρο, αγορά και τον πανάρχαιο ναό του Απόλλωνα με πλούσιο μαντείο σε θησαυρούς και αναθήματα. Το μαντείο των Αβών ήταν τόσο γνωστό που σε αυτό εκτός από τους Έλληνες προσέφυγαν ο βασιλιάς της Λυδίας Κροίσος το 542 π.Χ., ο Μαρδόνιος το 479 π.Χ. και άλλοι. Το ναό του Απόλλωνα κατάστρεψε μαζί με την πόλη ο Ξέρξης (480 μ.Χ.) και αργότερα οι Θηβαίοι κατά το Φωκικό Πόλεμο. Σημαντικός ο αρχαιολογικός χώρος της Υάμπολης και των Αβών. Το πλήθος των αρχαιολογικών ευρημάτων φανερώνει την ακμή των αρχαίων αυτών πόλεων Οι Ρωμαίοι προσέφεραν στη πόλη αυτονομία και ο αυτοκράτορας Πόμπλιος Αίλιος Αδριανός ξανάχτισε το ναό του Απόλλωνα (117 -138 μ.Χ.).

Σήμερα στη περιοχή σώζονται ερείπια από τα θεμέλια του ναού και από τα τείχη του κάστρου που ήταν από πολύγωνα λιθάρια με προμαχώνες και μεγαλοπρεπείς πύλες.